Ticari faaliyetlerin rekabete dayalı serbestçe yapılabildiği ekonomi türüne serbest piyasa denilmektedir. Bu ekonomi türünde ürün ve hizmetlerin fiyatı hükümet tarafından değil üretici ve satıcılar tarafından belirlenmektedir. Son günlerde zincir marketler üzerinden tartışılan serbest piyasa ekonomisi modeli hakkında İLKHA'ya konuşan Ekonomist Dr. Sinan Bayraktar, önemli değerlendirmelerde bulundu.
Serbest piyasa ekonomisi nedir? Serbest piyasa ekonomisinin, fiyatların arz talep dengesine göre oluştuğu bir sistem olarak belirten Bayraktar, "Fiyatlar arza ve talebe göre oluşur. Yani arz eden fiyatı, ürünü ortaya çıkaran fiyatı koyuyor; talep eden o fiyata göre alım satım yapar. Fiyatlar sistemin çoğunluğuyla hareket eder. Arzın durumuna göre değil, talebin durumuna göre hareket ettiği bir piyasa sistemidir." dedi.
"Kârlılık işletmelerin ayakta kalmasının ana sebebi olduğuna göre o zaman kârlılığın ne kadar olması gerektiğini tartışmamız gerekiyor" Serbest piyasa ekonomisinin herhangi bir sınırı olmadığını dile getiren Bayraktar, "Serbest piyasa, arz talep dengesiyle oluşan bir piyasa sistemi olduğu için kişilerin davranışına göre oluşuyor. Bir yerde devletin denetleyici olması lazım. Fiyatlar serbest hareket ederse enflasyonist ortamdan bahsetmek gerekecek, onu ayrı yorumlamak gerekecek onun bir sınırı şu anda görünen de yok. Etik değerlere baktığımız zaman serbest piyasa ekonomisinin uygulayıcıları yani arz ve talep edenleri, tüketici ve ürünü üretenler açısından ayırdığınız da ahlaki olarak tarafında üretici tarafına bakmak lazım. Üretici tarafına baktığınız zaman o ürünü sunduğunuz da ona koyduğunuz fiyat tarifesi önemlidir. Kâr iştahı bitmez, piyasanın kâr iştahı devam edecektir. Kârlılık işletmelerin ayakta kalmasının ana sebebi olduğuna göre o zaman kârlılığın ne kadar olması gerektiğini tartışmamız gerekiyor. Enflasyonist ülkelerde enflasyonu bizim gibi yüksek olan ülkelerde bu arzın kontrolü biraz zor. Maliyet enflasyonu diye bir girdi var. Maliyet enflasyonu fiyatların serbestçe belirlenmesini sağlıyor ve buna sebep oluyor. Burada ahlaki ve etik değerlerin dikkate alınması gerekir. Bunu devlet yönetir; halkın, esnafın ahlak durumu kişinin kendisiyle alakalı olan bir durumdur. Çok fazla para kazanmak isterseniz çok fiyat koyarsınız, tüketici mecbur kalır alır. Tekele yönelik bir ürün varsa, ürün kıt ise ürünün arzı engelli ise dolayısıyla orada bir ahlak yapısının dikkate alınması gerekiyor." şeklinde konuştu.
"Devletin fiyatları denetleyici unsurları ele alması gerekiyor" Serbest piyasa ekonomisinin devlet tarafından denetlenebildiğini vurgulayan Bayraktar, "Serbest piyasa ekonomisinin denetlenmesi gerekir. Bizde 1970-80'lere kadar olan bir sistem vardı. NARH diye bir sistem vardı. Devletin denetleme sistemi vardı, serbest piyasa ekonomisi değildi orası kontrollü ekonomiydi. Temel stratejik ürünler; çay, un, şeker, benzin gibi ürünlerin fiyatlarını devlet kendi koyardı ve denetlerdi. Belirlenen fiyatın tavanından yukarıya çıkılmazdı, tavan ve taban fiyat yapılırdı. Şimdi denetlenmesi gerekiyor mu? Evet, denetlenmesi gerekiyor. Çünkü bahsettiğimiz etik değerler bozuldu. Devletin fiyatları denetleyici unsurları ele alması gerekiyor ki nitekim zincir mağazalarla ilgili birtakım yaptırımlar, cezalar, fahiş fiyat uygulaması gibi uygulamalar bu işin neticede esasını oluşturuyor. Yani ürünü satanların denetlenmesi gerektiğine ben de inanıyorum. Örneğin bunu yapan ülkeler var. Bir ay evvel Yunanistan fiyatlara sınır koydu. Gerçi nüfusu az, denetlenmesi bize göre daha kolay. Slovenya fiyatlara sınırı koydu. Bütün dünyanın uğraştığı bir enflasyon sorununda denetlenebilmesi gerekiyor. Şimdi devletin burada bence yapması gereken şey, stratejik ürünleri kontrol altına almasıdır. Bu da serbest piyasa ekonomisi dışında olan bir olaydır. Devlet kanun koyucu kanunu yaparsa bunu yapar." diye belirtti.
"Fiyatlar denetimden çıktığı anda enflasyonu denetleyici tedbirler alınması gerekiyor" Enflasyonist ülkelerde asıl sorunun fiyatların denetimsiz olması olarak belirten Bayraktar, "Fiyatlar denetimden çıktığı anda enflasyonu denetleyici tedbirler alınması gerekiyor. Bu para piyasaları ve Merkez Bankası'nın fiyat istikrar organları ile yapılan bir olaydır. Faizler, diğer fiyat olayları, para piyasaları bunların hepsi bütün bu bileşenlerle beraber oluşan bir sistemdir. Bunları devlet ve Merkez Bankası yapar, Merkez Bankası denetler, Merkez Bankası kontrol eder ve sistemi Merkez Bankası yürütür." ifadelerini kullandı. (İLKHA)
Türkçe karakter kullanılmayan ve büyük harflerle yazılmış yorumlar onaylanmamaktadır.